Ikona Sveti car Konstantin i carica Jelena
Dimenzije: 26,5 x 22,5 cm
Materijal: jajčana tempera na dasci, hladni emjal, pozlata
Poreklo: Rusija
Period: početak 20. veka.
Na ikoni su prikazani Sveti Konstantin i Jelena kako pridržavaju Časni Krst. Konstantin i Jelena su odeveni u raskošne, vizantijske, carske odežde. Časni Krst je izveden u pozlati i ima tamne konture koje ga izdvajajo od takođe blistavo pozlaćene pozadine. Imona je uokvirena tradicionalnom rukom šarom koja je izvedena u hladnom emajlucrvene, plave i bele boje.
Car Konstantin Veliki (273 – 333) se preobratio u hrišćanstvo nakon što je izvojevao pobedu u bitki kod Milvijskog mosta (312), koja mu je i donela titulu rimskog imperatora. Ovaj čin je doveo do toga da je hrišćanstvo ubrzo postalo zvanična religija Rimskog carstva. Nakon smrti, car Konstantin je proglašen za sveca, i to sa statusom izjednačenim sa statusom svetih apostola, tako da je poznat kao ravnoapostolski Sveti Konstantin. Isti uzvišeni status u hijerahiji svetaca dodeljen je i njegovoj majci - carici Jeleni, koja u hrišćanstvu postaje poznata kao ravnoapostolska Sveta Jelena. Jelena je bila zapostavljena od strane svog supruga Konstantina Flavija, a stupila je na istorijsku scenu, tek kada joj je njen sin, postavši car, dodelio carsku titulu i najviše počasti. Carica Jelena ima izuzetno značajnu ulogu u hrišćanskoj religiji, jer joj se, prema predanju, pripisuje otkriće krsta na kome je bio razapet Isus Hirst. Ona je bila odana hrišćanskoj veri još u doba progona hrišćana. Postavši carica, ona se revnostno posvetila širenju hrišćanstva, podižući veliki broj značajnih crkava u Jerusalimu i Vitlejemu. Često je išla na hodočašća, a na jednom od njih, u Jerusalimu, otkrila je krst na kome je bio razapet Isus Hrist, koji je bio zakopan ispod Venerinog hrama. Krst je bio među tri krsta na kojima su bili razapeti razbojnici i Isus Hrist, a da je u pitanju pravi krst posvedočeno je kada je bio prinet mrtvom čoveku i oživeo ga. Taj dan se obeležava kao praznik „Krstovdan“. Otkrivši krst, odmah je dala da se izradi srebrni kovčeg u koji ga je položila, i koji se od tada čuvao u Hramu Vaskrsenja u Jerusalimu. Carica Jelena je donela caru Konstantinu samo čestice časnog krsta i klinove kojima je telo Hristovo bilo prikovano za krst, koji su se potom čuvali kao izuzetno značajne relikvije.
U pravoslavnoj ikonografiji Sveti Konstantin i Jelena tradicionalno se prikazuju kako stoje držeći Časni Krst između sebe.
